OCAK NEDİR
Genel olarak “Ocak” kavramını dedeler ve araştırmacılar arasında net biçimde ortak bir görüş çerçevesinde tanımlamak çok zor gözükmektedir. Türkmen beyleri ya da çocukları Hz. Ali soylular ile evlenmişlerdir. Bu evliliklerden doğan çocuklardan bazıları süreç içinde “Müştehid” olurlar. İşte, bu Ali soyluların hanesine, çevresel inanç merkezine ve ekolüne “ocak” diyoruz. Tarihsel ve sosyal bilim açısından ocak . Türkler, İslamiyeti kabul ettikleri zaman eski inanç kurumlarını da aynen koruyarak, yeni dinlerine uyumlu hale getirmişlerdir. Gök-Tanrı’nın yeryüzündeki temel unsurları; ülkenin sahibi olan hakan ve hatun imparatorluğu kuran aile, çevresindeki beyler aristokrat zümreler, kam ve şamanlardır. Eski Türk dinlerindeki ruhban zümreleri; kam, şaman, çöğür çalan bahşi, yerini dede, baba, zakir, hace, kul gibi ırsiyet ve nesep zilliyetinin gözetildiği din uluları alır.
Emevi ve Abbasi zulmünden kaçan Hz. Ali soyluları Türk Beylerine sığınırlar. Türkler ile evlenen seyyid ve seyidelerden olan çocuklardan yetkin olanlar kendi adları, haneleri etrafında, Türk’lerdeki ‘ocak kültü’ çevresinde; şeyh, baba ve dede adıyla, ‘seyyid ocağı’ ekolünü yaratmışlardır. Orta-Asya Eski Türkleri’nde ruhani, kutsal kabul edilen (Kam, Şaman, Bahşi) ailelerin oturduğu mekana “ocak” denirdi. Ocak sahibi aileyede “Ocaklı ya da Ocakzade” denilirdi. Türkler İslamiyeti kabul ettiklerinden sonra, Hz.Muhammed’in kızı Hz.Fatıma ve Hz.Ali soyundan gelenleri kutsal kabul ederek, onları eski inançlarının merkezlerine oturtarak, bir şaman, kam, bahşi gibi algılamışlardır. Hz.Ali soyu dinsel önderlerin evlerinede “Ocak” denilmiştir. Ocak kavramını da yine ilk kez 12.İmam Muhammed Mehdi’nın büyük gaybından sonra; Müştehid Ali soylular zatlar için Türkler, ekol, mektep, içtihat-evi anlamında kullanmışlardır. Orta-Asya’da ilk Ocaklardan Ahmet Yesevi’in mürşidi olan Arslan Baba’nındır. Yine Anadolu’da ilk Ocak, Seyyid Battal Gazi Ocağıdır.
Tarihsel ve soysal veriler ya da dönemim yetkililerince verilen belgeler, ocakzâde ailelerin ellerinde bulunan tarihlerine ve soylarına ilişkin belgeler farklılıklar arz etsede, genel olarak başka veri olmadığı için doğru kabul etmek zorundayız. Bunun yerine başka bir şey koyamayız. Türkiye’de bir ocakzade dede olmanın geçmişte ve günümüzde ne anlama geldiği anlamamız, siyasi ve sosyal etkinliğini baz alınca daha iyi anlaşılacaktır. Ocaklar tarihte Alevi Türkmen topluluklarını birarada tutarak güvence altına alıp, törelerini yaşama geçiriyorlardı. Alevi Türkmen geleneği, Oğuz Boy yapılanmasına benzer bir soy ağacıyla başlar, sosyal konum sıralamasıyla, statü ve çeşitli görevlerin belirlenmesini düzenlemektedirler. Alevi adab ve erkânı kurumlaşması Alevi Dede Ocağı’na göre şekillenmektedir.
